گور دخمه قيزقاپان

در دهكده سورداشي نزديك سليمانيه عراق ، مقبره ديگري از دوران مادها شناسايي شده كه ، قيزقاپان نام دارد .

سطح بيروني گوردخمه كلا به صورت توندار تراشيده شده بود . سطح بيروني 7 متر طول ، 2 متر و 98 سانتيمتر عرض و 4 متر و 11 سانتيمتر ارتفاع دارد . نماي ورودي آن به وسيله دو نيم ستون عمودي به 3 قسمت تقسيم مي شود . پايه ستون ، شامل يك ته ستون به عرض 80 سانتيمتر و بلندي 17.5 سانتيمتر با يك شال به ارتفاع 16.25 سانتيمتر . خود ستون 2 متر و 89 سانتيمتر بلندي دارد . در بالاي آن يك سر ستون بزرگ از نوع ايونيك با يك پالمت در ميان حلزون ها كه از هنر آشوري تاپير پذيرفته ، به دارد . 3 نقش تير بزرگ چوبي روي هر ستون و يك تير افقي كه تيرهاي عمودي را قطع كرده و دو جفت تير افقي در پيش آمدگي بنا نمايان است . جلوه نماي اين گور دخمه ها نماي يك بناي معمولي نشان داده شده است . پايه ستون راست به شدت آسيب ديده است . سمت چپ حلزون سرستون سمت چپ شكسته است . فضاي بين دو ستون به وسسيله يك نوار افقي از زير نقش برجسته به دو قسمت مساوي تقسيم شده است . در نيمه پاييني يك در كوتاه با 106 سانتيمتر عرض و 113 سانتيمتر بلندي وجود دارد كه به يك اطاق قبر راه مي يابد . اگرچه اين صخره صدمه ديده است ولي گوشه بالايي سمت چپ سر در سنگي صدمه نديده و اين صدمه ديدگي بيشتر در پايين نقش برجسته آشكار مي شود . در نيمه بالايي در اطراف يك آتشدان ، دو نفر نشان داده شده اند كه رويشان به اطراف آتشدان است . آتشدان از 3 پله به عرض 7.8 و 6.25 و 5 سانتيمتر يك ميله با 3.25 سانتيمتر عرض و 3.75 سانتيمتر بلندي روي آن 3 لوحه سنگي شبيه به پله ها ، شكل گرفته است . روي قطعه سنگ بالايي يك نيم كره به قطر در حدود 5.5 سانتيمتر ، نشان داده شده است . پيكر انسان ها در حدود 1.32 متر بلندي دارند . 3چهارم اندازه طبيعي دست راست هر دو به طرف بالا و جلو بلند شده و باا دست چپ آنها نوك يك كمان شبيه به كمان سكاها را نگاه داشته اند كه احساس مي شود بين پا و آتشدان قرار گرفته است . تزيين مو به صورت كوتاه و از نيمه عقبي سرپايين ريخته است . يك نوار ، چانه و دهان آنها را پوشانده چنان نشان داده شده اند كه روي رويه ي آنها قلاب و يك تسمه دارند . لباس هاي دو نفر با هم فرق دارند . آنكه در راست نشان داده شده ، يك جامه يا پيراهن كه تا روي ساق پا پايين آمده و بازوي چپش از شانه به صورت لخت ديده مي شود . نفر سمت چپ به نظر مي رسد يك جبه ، كه تا روي قوزك پا قد دارد ، با لبله هاي آراسته شده از روي شانه ها پايين افتاده با آستين هاي خالي آويزان ، داشته باشد . جلوي بازو ها و يك ران از زير جبه بيرون آمده است . جامه اي كه بازوان و ران را مي پوشاند ممكنن است با چكمه ساق بلند يا پاتابه پوشيده شده است .

از آنجايي كه در نزد ايرانيان كمان ، علامت پادشاهي و قدرت بوده روي همين اصل احتمالا پيروزي پادشاه مادها را با مغي كه در دست چپ با لباس بلند حجاري كرده اند ، كه احتمال دارد پادشاه مادي كياكسار ، (هوخشتره) باشد . در ميان بالاترين قسمت قاب ، نقش برجسته بين سرتون ها و زير پيش آمدگي هاي بنا يك مداليون دايره اي به قطر چهار و نيم سانتيمتر وجود دارد . كه در پايين خطي زخيم به شكل حلالي در آورده است . مداليون با يك پيكر انساني كه به طرف چپ نگاه مي كند ، با يك كلاه كوتاه و پست ، ريش و موي پر پشت به طرف بيرون و بالا آمده مثل آنچه كه كردها كاكمل مي نامند ، نشان داده شده است . در دستش شيي دارد كه با توجه به شكلش ممكن است يك باتون يا يك جام نوشيدني باشد . او به صورت پيچيده شده درون يك جبه و بصورت نشسته روي صندلي نشان داده شده است . در جبهه سمت نماي گوردخمه ، يك دكوراسيون منفرد و مجزا به شكل يك قاب نزديك به چهار گوشه در ارتفاع 2.70 متري از سطح كف كه هفتاد سانتيمتر عرض دارد . آن به شكل يك انسان بالدار كه به طرف چپ نگاه مي كند نشان داده شده كه به پيكر اهورامزداي بيستون و ديگر پيكر تراشي هاي هخامنشي شباهت دارد . اما اختلاف آنها در اين است كه بالهاي بالايي اين به طرف بالا انحنا يافته ، ( به طرف گوشه قاب ) و بالهاي كوتاه پاييني فقط به صورت افقي است . ديگر اينكه سر آن بزرگ است و هيچ بالا تنه اي ندارد . اين قاب به طور زيادي در اثر تغيير آب و هوا آسيب ديده است . اما دو بال بالايي ، يك دست را به طرف بالا بين بال بالايي سمت چپ و سر پيكره نگه داشته ، يك دست از ميان بال بالايي سمت چپ ديده مي شود . بال پاييني سمت راست و نوار زير آن و دم يا دمباله آن همه مشخص و واضح اند . سرش به آساني با چشم قابل تشخيص نيست اما در طراحي واضح است . حد فاصل كف تا اين قسمت نما ، گودالي به عمق 12.4 يا 15 سانتيمتر و عرض 10 يا 12.5 سانتيمتر وجود دارد كه ممكن است به عنوان يك حفره بكار رفته باشد . در جبهه سمت راست نماي بيروني يك تزيين منفرد و مجزاي ديگر هم سطح با مداليون مركزي و به شكل سه دايره متحدالمركز به قطرهاي نسبي 10 و 22 و 44 سانتيمتر وجود دارد . در حلقه بيروني ، 11 پره چرخ است كه به شكل گيلاس شراب نوشي با ساقي مخروطي شكل مي باشد . ديسك دورني كه قرمزتر از صخره اطرافش است احتمال مي رود طراحي شده باشد اين مداليون از يك سطح آماده شده ، ساخته شده و برجسته ترين نقطه حلقه بيروني و نقطه برجسته مركزي همسطح با سطح آماده شده ، هستند . حقه بيروني به وسيله يك سطح متمايل يا شيب دارد احاطه شده است . اعتقاد بعضي ها بر اين است كه اين سه نقش مجزا ( مداليون ) احتمالا بايد سمبل اهورا مزدا و ميترا ( ماه ) و آناهيتا باشند .

اطاق قبر به عمق 3.15 متر به درون صخره كنده شده و همسطح با كف بيروني است . و ارتفاعش به طور غير دقيق 2.10 متر است . اطاق قبر بعدا به سه اطاق A , B , C تقسيم مي شود كه هر اطاق در حدود 2.30 متر و 1.98 متر و 2.15 متر عرض دارند . هر اطاق يك گور وان شكل دارد . به عمق 60 تا 75 سانتيمتر در كف اطاق حفر شده اند . گور اطاق A در گوشه سمت چپ آن و به ابعاد 1.72 متر در 1.10 متر و ديوار چهار گوش دارد . اطاق B قبرش باز در گوشه سمت چپ است ، به ابعاد 1.98 و 1.02 متر كه گوشه هاي به نظر مي رسد كه گرد هستند . گور اطاق C در گوشه سمت راست آن است . ابعاد آن 1.70 در 1.05 متر مي باشد و تقريبا به شكل بيضي تخم مرغي است . هر كدام از گورهاي وان شكل لبه اي به عمق 7.5 سانتيمتر دارند كه مي توانسته با يك تخته سنگ با كف تراز دهانه اش بسته شود . در ورودي از اطاق B به اطاق C 1.02 متر عرض و 1.18 متر بلندي دارد . تير سر در و چهارچوب درها همانند آنچه در پايين نقش برجسته نشان داده شده اند مي باشند . يك جاي چفت و بسط در ديوار با صخره سمت چپ در اصلي و يك سوراخ در ديوار كوتاه ما بين اطاق هاي B و C نشان مي دهند كه در عرض در ورودي اصلي يك حلقه كلون در وجود داشته است . يك چفت جلوي در C نشان مي دهد كه آنجا روشي براي قفل كردن انتهاي آزاد كلون در وجود داشته است . با توجه به آرامگاه هاي سكاوند و مقايسه آنا با يكديگر چنان به نظر مي رسد كه دو جريان در ساختما اين مقبره ها وجود داشته است ، يكي مربوط به سكاها و ديگري از آن هنر لرستان .

با توجه به ظاهر امر ، آرامگاه قيزقاپان از جنبه هنري و تكنيك كار شبيه به آرامگاه هاي مادي است ولي در عين حال با آنها اختلافاتي نيز دارد . و آن اين است كه سقف اين آرامگاه كه در دامنه كوه تراشيده شده احتمالا تقليدي از صقف چوبي است . بنابراين و با توجه به آرامگاه هاي سكايي در روسيه جنوبي و ماوراي قفقاز مي توان چنين استنباط نمود كه احتمالا گوردخمه قيزقاپان با اقتباس از آرامگاه هاي سكايي ساخته شده است . و يا اينكه از آن امير يا پادشاهي سكايي بوده كه باتوجه به هنر اجدادي خود و با تاثير هنر مادها آن را در دل كوه كنده اند .