دیو

دیو به معنی خدا در نزد هندواروپایی‌ها بوده است و می‌باشد؛ اما، در ایران هم زمان با آغاز دوره مزدیسنی، رهبران مذهب نوین این خدایان باستان هندواروپایی را نشان شرک و اهریمن تصویر کردند. با توجه به این که در هندوستان این تغییر دین پیش نیامد خدایان باستان همچونان محترم شمرده شده اند که بزرگ‌ترین این خدایان ایندیرا می‌باشد. در اروپا واژه دیو Dio همچونان معنی خدای خود را به صورت عام تا امروز نگاه داشته است به ویژه نزد قوم‌های لاتین . در پهلوی دِو و در هندی باستان دیو. واژه از ریشه دیو به معنی درخشیدن می‌باشد. همین ریشه به معنی فریب دادن نیز هست

گروه‌های دیوان در اوستا

البته از دیدگاه کلی، دسته‌بندی دیوان در وندیداد ممکن است، اما این دسته بندی در هر مرحله‌ای به دسته‌های کوچک‌تری نیز تقسیم می‌شوند، و این بر اثر آن است که این جهان وهم‌انگیز و تابویی، یکسر جولانگاه آنان است.

گروهی از این دیوان، اهریمنان بیماری و انتشاردهندگان انواع بیماری‌ها هستند که شناخت آنان با آگاهی‌های کنونی امکان ندارد، چون دیو کپس تی، یا دیوهای دریوی و دوی. از همین گروه گروه هستند دیوان سستی و تنبلی، چون کسویش به معنی ناتوانی دیو مرشَوَن به معنی فرتوتی، دیو نسو که دیو گند و لاشه است. و با این گند و تفعن کسانی را که مرده را لمس می‌کنند آلوده می‌سازد.

اوستا و مبارزه با خدایان کهن و جانشینی آنها با اهورا�

یسنای سی و دو بند یک تا سه: برای رسیدن به خوش بختی و بخشایش اهورا باید همه شما ای خویشان و هم کاران و یاران و نیز شما ای دیوپرستان رو به خدای یکتا آورید. پروردگارا باشد که همه پیامبر پیام تو باشیم و کسانی را که دشمن نام و راه تو اند از خود دور نگاه داریم. ای دیوپرستان و گمراهان شما و هواخواهان شما از گروه کج‌منشان و تیره‌دلانی هستید که مدت‌ها است کردار زشت شما در هفت کشور زمین بر همه آشکار است و به بدی شناخته شده اید.

دیوان و مازندران�

برخی ریشه نام مازندران را آمیخته‌ای از ماز به معنی بزرگ و نیز میانه، ایندیرا و ان پسوند مکان حدس زده‌اند و در نتیجه مازیندیران را به معنی جایگاه دیو بزرگ، ایندیرا می‌دانند. گواه آن را هم این موضوع شاهنامه دانسته‌اند که در آن از مازندران به عنوان جایگاه دیو سفید نام برده است و نیز ایندیرا را کوهی دانسته است در میانه این سرزمین. بر پایه همین موضوع ملک الشعراء بهار بیت زیر را سروده است:ای دیو سپید پای در بند------------- ای گنبد گیتی ای دماوند

دیوان در شاهنامه فردوسی

در شاهنامه فردوسی از دو گروه دیوان نام برده می شود. دیوان سیاه و دیوان سفید. دیوان سپید ساکنان پیرامون دریای خزر و دیوان سیاه ساکنان کرانه‌های دریای عمان و خلیج فارس هستند. دکتر محمدجعفر محجوب در سلسله سخنرانی هایش درباره شاهنامه می گوید منظور از دیو در شاهنامه ساکنان اولیه ایران هستند که پیش از مهاجرات اقوام هندواروپایی به این مناطق در آن زندگی میکرده اند. این مهاجران جدید با آنان به جنگ پرداخته و آن‌ها را مطیع خود کرده اند. فردوسی در شاهنامه می فرماید:تو مر دیو را مردم بد شناس------- هر آن کو ندارد ز یزدان سپاس


همچنین بنا به روایت شاهنامه فردوسی دیوان نوشتن و خط و روش ساختن خانه و حمام را به ایرانیان آموختند.

دیو در آئین ایزدیان�

خلیل جندی رشو می‌گوید:� یکی از نقاط اشتراک ایزدی‌ها با مسلمانان، مسیحیان و یهودیان اعتقاد به هفت ملائکه است. در میان ایزدیان، برترین ملکه که همان ملک طاووس است جایگاه ویژه‌ای دارد.�

به گفته وی، اعتقاد به سروری ملک طاووس در ادیان و آیین‌های سامی وجود ندارد و فقط در میان آیین‌های هند و ایرانی و ایزدی وجود دارد.